Στος, Φάιτ

(Stoss). Γερμανός γλύπτης, ζωγράφος και χαράκτης (Νυρεμβέργη; 1447 – 1533). Τα πρώτα ίχνη της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας βρίσκονται στην Κρακοβία, όπου το 1477 πήγε για να σκαλίσει την κεντρική ξύλινη Αγία Τράπεζα της εκκλησίας της Παναγίας. Το όνομά του, που μόνο το 19o αι., έγινε δεκτό με τη σημερινή του μορφή, διαφέρει στις πράξεις της εποχής του (Stozs, Schtoss, Stwoss, Stwosz, Stosche, Stoss για το επίθετο και Vit, Fit, Vitus, Veit, Veydt για το βαφτιστικό). Ελάχιστα είναι γνωστά γι’ αυτόν πριν από την άφιξή του στην Κρακοβία·. Πιστεύεται όμως ότι κατά τα ταξίδια του έφτασε έως τις χώρες του Άνω Ρήνου και του Δούναβη, ίσως από το Στρασβούργο ως τη Βιέννη. Έτσι εξηγούνται οι αναμφισβήτητες επιδράσεις στο έργο του, από τον Ολλανδό γλύπτη Νικόλα του Λέιντεν που, μεταξύ του 1462 και του 1472, εργάστηκε στις ρηνανικές περιοχές και στην Αυστρία. Στην Κρακοβία σημείωσε επιτυχία κι έγινε πολλές φορές αρχιμάστορας του σωματείου των ομότεχνων του. Το περιφημότερο έργο του είναι η Αγία Τράπεζα της Κρακοβίας, ύψους πάνω από 13 μ., που άρχισε το Μάιο του 1477 και τελείωσε, με τη συνεργασία (από το 1483) του ζωγράφου Λούκας, τον Ιούλιο του 1489, έπειτα από μια σύντομη διακοπή (1485) και μια μεγαλύτερη (1486-8) για ένα ταξίδι του καλλιτέχνη στο Μπρέσλαου και στη Νιρεμβέργη. Ο Σ. έμεινε στην Κρακοβία ως το 1496, δουλεύοντας σε μάρμαρο και πέτρα. Σημαντικότερα από τα έργα του είναι το ενυπόγραφο ταφικό μνημείο από κόκκινο μάρμαρο του βασιλιά Καζιμίρ Δ’ στη μητρόπολη του Βάβελ (1492) και τα μνημεία των επίσκοπων Σμπίγκνιεφ και Ολεσνίκι, στη μητρόπολη του Γκνίεζνο, και Πιοτρ ντε Μπνιν στη μητρόπολη του Βουοτσουάβεκ (1493). Όταν επέστρεψε στη Νιρεμβέργη, το ύφος του, που ήταν ακόμα δραματικό και νευρικό στα τρία ανάγλυφα του Άγιου Σεβάλδου (1499), άρχισε να απαλύνεται («Παναγία» στο Γερμανικό Μουσείο της Νιρεμβέργης, Άγιος Ρόκκος στην Εκκλησία του Ευαγγελισμού της Φλωρεντίας). Θύμα της τοκογλυφίας ενός δανειστή, έχασε την περιουσία του και καταδικάστηκε σε σημάδεμα του προσώπου γιατί πλαστογράφησε μια συναλλαγματική. Η οικονομική καταστροφή και η ντροπή επηρέασαν την ψυχική του κατάσταση και την παραγωγή του, που μόνο το 1518 ξαναβρήκε τη γαλήνη και την υψηλή ποιότητά της στον «Ευαγγελισμό» του Άγιου Λαυρέντιου της Νυρεμβέργης. Το 1523 κατασκεύασε μια μεγάλη Αγία Τράπεζα, που βρίσκεται σήμερα σε μια εκκλησία της Βαμβέργης, όπου διακρίνεται κάποια επίδραση του Ντίρερ. Εργάστηκε ίσως ως το 1530, αφήνοντας ακόμα 10 χαρακτικά έργα και μέτριους ζωγραφικούς πίνακες σε άγιες τράπεζες στο Μίνερστατ και στο Φίσεν. Ο Σ. άσκησε σημαντική επίδραση στην Πολωνία, στη Σιλεσία, στην Αυστρία, στην Ουγγαρία, στην Τρανσυλβανία και στη Γερμανία. Από τα 13 παιδιά που απόχτησε με δυο γυναίκες, ο Στανισλάβ έγινε ξυλόγλυπτης στην Κρακοβία, ο Φλοριάν χρυσοχόος στο Σκόρζελεκ, ο Γιαν ζωγράφος και γλύπτης στην Τρανσιλβανία, και ο Μάρτσιν χρυσοχόος σε διάφορες πόλεις. «Ο Άγιος Πέτρος χτυπά τον Μάλχο», λεπτομέρεια από την μεγάλη ξύλινη Αγία Τράπεζα που σκάλισε ο Φάιτ Στος (Εκκλησία της Παναγίας, Κρακοβία).